Bệnh lý bàn chân đái tháo đường ngày càng phổ biến. Tỉ lệ bệnh lý bàn chân ở người đái tháo đường thay đổi rất khác nhau tùy theo điều kiện kinh tế, xã hội của mỗi quốc gia và từng khu vực. Ở các nước phát triển tỉ lệ này khoảng 5 %, trong khi đó các nước đang phát triển tỉ lệ này cao hơn, có thể đến 40%. Theo tác giả Dyck và cộng sự có 60-70% số người bệnh đái tháo đường sẽ phát triển bệnh thần kinh ngoại biên hoặc mất cảm giác ở bàn chân; có thể 25% những người bệnh này sẽ phát triển loét chân. Trên 50% những trường hợp loét chân sẽ nhiễm trùng, cần nhập viện, và 1/ 5 sẽ bị đoạn chi. Trên thế giới, cứ mỗi 30 giây sẽ có 1 trường hợp đoạn mất chi do hậu quả của đái tháo đường. Đặc biệt, người có tiền sử loét bàn chân đái tháo đường, nguy cơ tử vong trong vòng 10 năm nhiều hơn 40% so với người chỉ có đái tháo đường đơn thuần. Tại Hoa Kỳ, hơn 50% trường hợp đoạn chi không do chấn thương xảy ra trên người bệnh đái tháo đường. Nhưng hơn 50% các trường hợp đoạn chi này có thể phòng ngừa được bằng chăm sóc đúng cách. Những lưu ý sau đây trong chăm sóc bàn chân ở người đái tháo đường:
1. Kiểm soát tốt: Đường huyết, huyết áp, mỡ máu và các bệnh lý kèm theo
Chọn lựa lối sống lành mạnh, khoa học; đó là cách hữu hiệu để ngăn ngừa và trì hoãn bệnh lý bàn chân đái tháo đường (ĐTĐ) cũng như bệnh lý liên quan tới tim, mắt, thận do bệnh đái tháo đường gây ra. Cần có kế hoạch theo dõi đường huyết định kỳ và kiểm tra các thông số huyết áp, mỡ trong máu. Phải sử dụng thuốc theo phác đồ của bác sĩ; ăn uống hợp lý; hoạt động thể chất hàng ngày và ngưng hút thuốc lá.
2. Kiểm tra bàn chân mỗi ngày
Hãy dùng một tấm gương nhỏ soi khắp bàn chân từ lòng tới những kẻ chân, nơi khó quan sát, để có thể thấy được những bất thường dù là nhỏ nhất (như chăm sóc khuôn mặt của mình). Người bệnh đái tháo đường nên tự kiểm tra bàn chân mỗi ngày như một thói quen, đó là cách tốt nhất để bảo vệ bàn chân.
3. Rửa chân mỗi ngày
Rửa chân mỗi ngày bằng nước sạch, ấm. Không nên ngâm chân trong nước quá lâu, tránh làm khô da. Luôn thử nhiệt độ của nước để tránh quá nóng. Luôn làm khô các kẽ chân sau khi rửa, có thể sử dụng các loại phấn, bột talc để giữ da khô ở các kẽ ngón chân.
4. Luôn giữ da chân mềm mại; giữ gót chân không bị chai, vảy sừng; cắt móng chân thường xuyên
– Nếu da chân của bạn thường hay bị khô và vảy sừng, có thể dùng kem làm mềm da hay vaselin để làm mềm da, nhất là vùng gót và những vùng tì đè khi đi lại. Tránh không được thoa kem làm mềm vào các kẽ chân, vì đó là điều kiện để gây nên các vết nhiễm trùng nếu có trầy xước.
– Nếu gót chân của bạn bị chai hoặc nhiều vảy sừng, nên hỏi ý kiến của bác sĩ chuyên khoa Nội tiết về việc chăm sóc. Tuyệt đối không tự ý cắt da vùng gót chân và vảy sừng hay sử dụng dao để bào vùng da dày.
– Cắt móng chân mỗi tuần; các móng nên được cắt tròn viền, không nên để góc cạnh. Tránh lấy khóe móng quá nhiều vì có thể làm tổn thương da.
5. Luôn mang giày hoặc dép có quai sau và vớ mềm
Tránh tình trạng đi chân trần, ngay cả đi trong nhà vì bàn chân của bạn có thể giẫm phải những dị vật làm tổn thương lòng bàn chân. Luôn mang vớ mềm, ít mối ráp, mang lộn ngược… để tránh những vết chai da do giày, dép cọ sát lâu ngày để lại. Đế giày hay dép phải thật mềm.
6. Bảo vệ chân trước môi trường quá nóng hoặc lạnh
Khi đi trên đường đất nóng hay bãi biển phải luôn mang giày. Có thể dùng kem chống nắng hoặc mềm da để tránh da bị cháy. Tránh xa đôi chân ra các nguồn nhiệt như: bếp, lò sưởi, nước nóng vì bạn có thể bị phỏng mà không biết. Tối khi ngủ hãy mang vớ tránh lạnh bàn chân, hay khi thời tiết trở lạnh hãy luôn kiểm tra bàn chân, tránh tình trạng tê cóng.
7. Luôn giữ dòng máu lưu thông tốt ở chân
Khi ngồi hãy để thẳng chân, tránh tình trạng máu kém lưu thông do gập gối quá lâu. Luôn cử động cẳng, bàn chân mỗi 5 phút hay nhón gót tại chỗ nhằm tăng co bóp các cơ vùng cẳng chân giúp máu lưu thông tốt hơn. Không nên mang vớ và quần quá chật.
8. Tăng cường hoạt động thể chất
Hãy tập luyện mỗi ngày từ 30- 45 phút. Các môn thể dục có thể thực hiện được như: Đi bộ, xe đạp, bơi lội,… Tránh các hoạt động gắng sức hoặc các hoạt động làm tăng áp lực tì đè lên bàn chân: chạy, nhảy… Phải luôn khởi động làm nóng trước khi thực hiện các bài tập luyện.
9. Liên lạc tốt với bác sĩ chăm sóc cho bạn
Luôn luôn hỏi ý kiến của bác sĩ chuyên khoa trước khi thực hiện bất cứ những hoạt động nào. Vì đôi khi những hoạt động đó có thể làm nặng thêm tình trạng tổn thương bàn chân của bạn. Hãy tái khám ngay khi bàn chân có biểu hiện bất thường: đau, loét, đốm đỏ hay sưng… Kiểm tra cảm giác của bàn chân mỗi lần đi khám ít nhất 1 lần/năm. Cung cấp đầy đủ thông tin về tình trạng sức khỏe và cách tự chăm sóc bàn chân tại nhà để nhận được lời khuyên.
10. Hãy thực hiện ngay từ bây giờ
Hãy tự chăm sóc bàn chân của bạn ngay từ bây giờ dù chưa có biểu hiện gì. Lên kế hoạch chăm sóc theo các bước đã nêu trên. Chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ cần thiết cho việc chăm sóc bàn chân của bạn.
BS CK II Nội tiết Đặng Văn Điểm
